W języku potocznym, terminy emocje i uczucia używane są często jako zamienniki, okazuje się jednak, że z punktu widzenia neurobiologii behawioralnej opisują one dwa całkowicie różne zjawiska*. Zrozumienie różnicy pomiędzy tymi pojęciami przyda nam się w dalszej eksploracji napięcia psychicznego i szczęścia.
Czym są emocje
Emocja jest realizacją bardzo złożonego programu działań, który jest uruchamiany w organizmie w przypadku rozpoznania niebezpieczeństwa lub potencjalnej szansy w otoczeniu. Celem reakcji emocjonalnej jest jak najlepsze przygotowanie organizmu do stawienia czoła pojawiającemu się w otoczeniu niebezpieczeństwu lub wykorzystaniu zaistniałej szansy.
Emocje odnoszą się więc do wszystkich możliwych stanów ciała, których celem jest przystosowanie organizmu do zmieniających się warunków zewnętrznych. Emocje są formą ruchu, ruchu, który przejawia się na zewnątrz (np. ruch mięśni twarzy w przypadku uśmiechu) oraz ruchu wewnątrz ciała, czyli zmiany w pracy narządów wewnętrznych (np. przyspieszone bicie serca, skurcz żołądka, przyspieszona praca jelit itp.). Ruch ten odbywa się również na poziomie molekularnym, na przykład w układzie hormonalnym (np. sekrecja noradrenaliny przez nadnercza podczas reakcji stresowej).
“An emotion consists of a very well orchestrated set of alterations in the body that has, as a general purpose, making life more survivable by taking care of a danger, of taking care of an opportunity, either/or, or something in between. “
Antonio Damasio
Programy reakcji emocjonalnych są zapisane w DNA wszystkich gatunków i nie różnią się co do zasady pomiędzy różnymi osobami czy nawet osobnikami różnych gatunków. Emocja radości będzie bardzo zbliżona zarówno dla prehistorycznego jaskiniowca jak i współczesnego biznesmena. Będzie ona również co do zasady tożsama u psa, małpy oraz u człowieka.
Jednak emocje zachodzą poza świadomością organizmu. Jako zmiany stanów ciała, dzieją się na takim samym poziomie jak procesy trawienia czy praca układu krążenia.
Czym są uczucia
Uczucie to sposób, w jaki umysł odczuwa emocję, która pojawiła się w organizmie, w jaki odczuwa zmianę fizjologiczną. Uczucie to inaczej sposób, w jaki umysł odczuwa zmianę w pracy narządów wewnętrznych wywołanych reakcją emocjonalną. Uczucie jest stanem mentalnym, zachodzącym świadomości organizmu.
Uczucie to inaczej sposób, w jaki umysł odczuwa zmianę w pracy narządów wewnętrznych wywołanych reakcją emocjonalną.
Tak więc jeżeli odczuwamy strach, oznacza to, że w ciele wystąpiła reakcja emocjonalna, czyli pewna sekwencja zmian stanu narządów wewnętrznych, zmian wydzielania hormonów w układzie endokrynnym, wywołana rozpoznaniem przez organizm zagrożenia w otoczeniu.
Jeżeli odczuwamy pragnienie, oznacza to, że w ciele uruchomił się program mający na celu realizację określonego zachowania korzystnego z punktu widzenia gatunku. Napięcie związane z emocją pragnienia będzie utrzymywało się tak długo jak organizm będzie odczuwał możliwość działania powodującego wyładowanie napięcia.
Jeżeli odczuwamy spokój, oznacza to, że organizm działa w trybie neutralnym, ponieważ w danym momencie nie wykrywa czynników, które stanowiłyby zagrożenie dla jego funkcjonowania, ani nie też nie rozpoznaje szans, których wykorzystanie mogłoby korzystnie wpłynąć na jego obecny stan.
Organizm nieustannie skanuje swoje otoczenie w poszukiwaniu ewentualnych zagrożeń lub potencjalnych korzyści. Nieustannie też ocenia te doświadczenia z punktu widzenia swojego funkcjonowania i na bazie tej oceny podejmuje decyzje czy wywołać określoną reakcję emocjonalną, czy nie.
Organizm jest niesamowicie złożony i nieustannie doświadcza olbrzymiej ilości wrażeń. Z tej przyczyny programy emocjonalne są nieustannie uruchamiane, nachodząc na siebie i przeplatając. Spektrum stanów emocjonalnych jest bardzo szerokie. Na jednym końcu tego spektrum będą emocje związane ze stanami ciała, które jest rozluźnione i neutralne a na drugi emocje związane ze stanami ciała, które przygotowuje się do uniknięcia zagrożenia (czyli jest napięte), lub wykorzystania potencjalnej szansy (ponownie napięte).
Mając teraz lepsze zrozumienie, czym są uczucia i emocje pojawiające się w umyśle (i ciele), możemy lepiej zrozumieć, czym jest szczęście oraz czym jest stres.
*To rozróżnienie i mocne powiązanie uczuć i emocji ze stanami fizjologicznymi zostało wprowadzone przez Antonio Damasio.
